راهنمای جامع انتخاب و طبقه‌بندی سنگ‌های معدنی و ساختمانی برای معماران و سازندگان
انتخاب سنگ مناسب در پروژه‌های ساختمانی نقش مهمی در دوام، زیبایی و هزینه‌های اجرایی دارد. آگاهی از منشأ، ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی، ترکیب شیمیایی و ارزش اقتصادی سنگ‌ها به معماران و سازندگان کمک می‌کند تا مصالحی بهینه و متناسب با نیاز پروژه انتخاب کنند. این مقاله به بررسی جامع طبقه‌بندی سنگ‌های معدنی و ساختمانی بر اساس منشأ، کاربرد، ویژگی‌های فیزیکی، استانداردهای بین‌المللی، زیبایی‌شناسی و ارزش اقتصادی می‌پردازد.
فصل اول: منشأ تشکیل سنگ‌های معدنی
۱. سنگ‌های آذرین (Igneous Rocks)
به‌دلیل تبلور مواد مذاب (ماگما) به‌وجود می‌آیند و شامل دو گروه اصلی هستند:
سنگ‌های آذرین درونی (Plutonic):
گرانیت، گابرو، دیوریت، سینیت
سنگ‌های آذرین بیرونی (Volcanic):
بازالت، آندزیت، ریولیت، پومیس
۲. سنگ‌های رسوبی (Sedimentary Rocks)
بر اثر رسوب ذرات و ته‌نشینی مواد شیمیایی یا آلی تشکیل می‌شوند:
رسوبی آواری (Clastic):
ماسه‌سنگ، کنگلومرا، برش، سیلت‌سنگ
رسوبی شیمیایی (Chemical):
سنگ آهک، دولومیت، ژیپس، انیدریت
رسوبی آلی (Organic):
زغال‌سنگ، چرت، دیاتومیت
۳. سنگ‌های دگرگونی (Metamorphic Rocks)
از تغییر شکل سنگ‌های اولیه در اثر فشار و دمای بالا حاصل می‌شوند:
برگوار (Foliated):
شیست، گنیس، فیلیت، اسلیت
غیربرگوار (Non-foliated):
مرمر، کوارتزیت، هورنفلس
فصل دوم: طبقه‌بندی سنگ‌های ساختمانی بر اساس کاربرد
۱. سنگ‌های نما (Facade Stones)
• گرانیت: مقاومت فشاری ۲۰۰–۳۰۰ MPa، جذب آب ۰.۱–۰.۳٪، مقاومت سایشی بسیار بالا.
• تراورتن: مقاومت فشاری ۸۰–۱۲۰ MPa، جذب آب ۱–۳٪، تخلخل بالا و چسبندگی عالی با ملات.
• سنداستون (ماسه‌سنگ): مقاومت ۶۰–۱۵۰ MPa، جذب آب ۲–۶٪، ساختار یکنواخت.
۲. سنگ‌های کف (Flooring Stones)
• مرمریت: صیقل‌پذیری عالی، مقاومت سایشی متوسط، مناسب فضاهای داخلی.
• گرانیت: مقاومت سایشی بسیار بالا، مقاومت شیمیایی عالی، مناسب فضاهای پرتردد.
• سنگ چینی (کریستال): مقاومت فشاری ۱۵۰–۲۵۰ MPa، جذب آب ۰.۵–۱.۵٪، ساختار یکدست.
۳. سنگ‌های تزئینی (Decorative Stones)
• اونیکس (Onyx): نیمه‌شفاف، مناسب نورپردازی، جلوه لوکس.
• سرباره (Slag Stone): منشأ صنعتی، طرح‌های مدرن و خاص.
فصل سوم: ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی
۱. مقاومت فشاری
• گروه A (بسیار بالا): بازالت، گرانیت، کوارتزیت
• گروه B (بالا): مرمر، سنگ چینی، ماسه‌سنگ
• گروه C (متوسط): تراورتن، مرمریت، کنگلومرا
۲. جذب آب
• رده ۱ (خیلی کم): گرانیت، کوارتزیت، بازالت
• رده ۲ (کم): مرمر، سنگ چینی
• رده ۳ (متوسط): تراورتن، مرمریت، ماسه‌سنگ
• رده ۴ (زیاد): سنگ‌های آهکی متخلخل، لایم‌استون، توف
فصل چهارم: ترکیب شیمیایی و کانی‌شناسی
۱. سنگ‌های سیلیکاته
کوارتزیت (SiO₂ > ۹۵٪)، گرانیت (کوارتز + فلدسپات + میکا)، ماسه‌سنگ (ذرات سیلیسی سیمان‌شده)
۲. سنگ‌های کربناته
سنگ آهک (CaCO₃ > ۹۰٪)، دولومیت (CaMg(CO₃)₂)، مرمر (کریستال‌های کلسیت)
۳. سنگ‌های سولفاته
ژیپس (CaSO₄·۲H₂O)، انیدریت (CaSO₄)
فصل پنجم: استانداردهای بین‌المللی
• ASTM C615: استاندارد گرانیت
• ASTM C503: استاندارد مرمر
• ASTM C616: استاندارد کوارتزیت
• EN 1341، EN 1342، EN 1343: سنگ‌های کف، جدول و نما
• ISO 13006، ISO 17945: استاندارد سنگ‌های طبیعی و تست مقاومت سایش
فصل ششم: معیارهای زیبایی‌شناسی
۱. رنگ
• روشن: مرمر، سنگ چینی (سفید، کرم، بژ)
• تیره: گرانیت، بازالت (سیاه، خاکستری، قهوه‌ای)
• رنگی: سرپانتین، گرانیت‌های قرمز و سبز
۲. بافت و طرح
• یکدست: بازالت، سنگ چینی
• دانه‌ای: گرانیت، ماسه‌سنگ
• رگه‌دار: مرمر، گنیس
فصل هفتم: معیارهای اقتصادی
۱. سنگ‌های با ارزش اقتصادی بالا
گرانیت، مرمریت، اونیکس
۲. سنگ‌های با ارزش اقتصادی متوسط
تراورتن، سنگ چینی، ماسه‌سنگ
۳. سنگ‌های با ارزش اقتصادی پایین
توف، لایم‌استون
نتیجه‌گیری
شناخت دقیق انواع سنگ‌ها و ویژگی‌های آن‌ها، معماران و سازندگان را در انتخاب مصالح مناسب از نظر دوام، زیبایی و هزینه یاری می‌دهد.
انتخاب آگاهانه می‌تواند منجر به افزایش کیفیت نهایی پروژه، کاهش هزینه‌های نگهداری و بهبود جلوه معماری بنا شود.
هر سنگ با توجه به منشأ و ساختار خود، برای کاربرد خاصی بهترین عملکرد را ارائه می‌دهد.
تالیف فرشید کندری
